Sunday, September 21, 2014

LALZETLUANGA (JVA) CHHAKCHHUAK LEH A HLATE

“Hmangaihna tel lo chuan he khawvel hi a kal a kim lo va, nun hian awmzia a nei thei thin lo. He hmangaihna thuk tak mai, miin a rilrua khat liam a puan chhuahna thu leh hla thuk a  hlu hi khawvelah hian a awm ngai tawh lo ang. ”
THUHMA THEH
Mualkawi khuain khaw eng a hmuh atanga kum 120 (1894-2014) na min hruaithlengtu Pathian chu fakin awm mawlh teh se. A hmang theia awm zawng zawng, a pui a pang, a tar a zur thlengin Lalpan maltin malzain mal min sawn se tih hi ka duhthusam ber a ni. Kan khaw Souvenir an buatsaih ve dawn tih ka hriat khan ka rilruah thil pakhat lo lut a awm ve a. Chu chu eng dang ni lovin, kan khaw tihmingthatu, thu leh hla, zai lama Zoram mipui min awi tlei tawhtu, Mualkawi khaw tui al liak ngat J.V.A chanchin hi sawi lo thei lo niin ka inhria. Mite angin thiam lo mah ila, ka nih nih nihpui turin ka han mualphopui ve mai ta law’ng. Tu dem mah ka kai bik lo mahna.

J.V.A BIHCHIANNA
J.V.A tia hriat lar, a laiah hming a tana an phuah Lalzetluanga(J.V.A) Chhakchhuak hi Pu Khuangsela(L) leh Zalianchangi(L)-te fa 7 zinga a tlum ber niturin, kum 1971.June.21 khan Mualkawi khua-ah a lo piang a. An unau hi mipa 5 leh hmeichhe 2 niin, mipa 2 te erawh hi chu vanduai thlak takin an naupan laiin an boral a. Midang zawngte chu an la dam kim vek a ni. A nuapan lai atang rengin nu leh pate lawm hlawh chho, naupang duhawm leh hrisel tak a ni. A panlai atanga a puitlin hnu thlengin rual kawm thiam tak leh thiante ngainat hlawh tak mai mi a ni. Amah hi Mizo mipaah chuan pa tawk tak niin, rilru zau lamah pawh a duai lo hle.

    Tette atanga mi lungleng thei, thil chik mi tak a nih avangin zai leh hla phuahah hian a tui hle a. Chu a tuina chuan heng hlawhtlinna tam tak hi harsa takin a pal chhuak ta ti ila kan uar lutuk lo ang chu. Zirna lamah chuan Primary leh Middle chu Mualkawiah kalin, High School erawh chu chhungkaw harsatna avangin a zo ta lo a ni. Sport lamah pawh a tui hle a. Khaw aiawhin football leh volleyball-ah pawh tha leh zung a lo seng ve fo thin.

    Cassette siamin kum 1993 khan Aizawlah a chhuk a. Chuta tang chuan 2011 thleng Aizawlah khawsain, kum 2007 khan C. Lalhmingliani Aizawl Bawngkawn Veng a mi nen ‘Tiam tlat e’ tiin chhungkua an din a. Kum 2012 khan Champhai Zion Vengah rawn pem chhoin, tun thlengin an la khawsa zui ta zel a ni.

KHAWTLANGA A RAWNGBAWLNATE
Theih ang tawka khawtlang tan ngaihtuahna seng peih mi, a kul ataia mi inpe zo mi a ni. A thil tih tawhna reng rengah chuan a meizanghlap bertu leh a hawt buk thei berah a tang thei zel thin.
A hna lo chelh ve tawhte:

YMA-ah kum 1992, 1993 te khan OB hna a lo chelh ve tawhin, committee-ah phei chuan hun rei tak a lo tang ve tawh thin a ni.
KTP-ah pawh committee-ah te a lo tang ve tawhin, bial chhungah te pawh zaia rawngbawlna a lo nei tawh thin a ni.
Games And Sports-ah pawh committee hun rei tak lo ni ve tawhin, a tha leh hunte a lo seng ral ve tawh thin a ni.
M.Z.I phei hi chu a thinlung hmun ril ber luahtu a nih thin avangin a bulhrum thleng pawh a hnar lo kaitute zingah a tang thin a. President-ah kum 1 tang tawhin, Secretary hna phei hi chu hun rei tak chhung a lo chelh tawh a ni.

Thufing chuan, “Thawhrimna tello chuan hlawhtlinna hi a neih theih ngai loh” an lo tih angina, J.V.A pawh hian he hlawhtlinna laimu haihawng a, kuhmum a partir chhuah chhoh dan hi kawng awlsam zawng a ni lo chiang. Kham leh suar, kawr thuk takte dai kaiin hetiang hun mawlsawmna a chan hnuin par a chhuang thei chauh a ni.

    A zai zirlai mawlhte kha a sin turu buru thin chu. Chhum lama hna hahthlak a thawh pawh sawi thei lovin, zan khaw tairek, thlasik e, nipui e, sawi thei lovin a zai thin kha a ni a. Thenawm khawvengte rel leh sawi chhiatte chu phurin, a hmalam chauh thlirin a tukhum a tichhah ve tlat thinte khan hetiang dinhmun hi a thlen thei chauh a ni.

    Cassette Album siam turin an chhungkaw sum leh pai savun ip chu a ruak hneh hle si. A mangangin kum 1994, 1995 hun laia a meihawl rawh leh thing trip la a an sual tak tak mai chu, a thlantui luang leh far zawng zawng zu chhutin he hmingthanna hi a phu ve thlawt e. Hla phuah mi chuan mi muttui lai te, mi awm mai mai changten rilru leh tih takzet a ngaihtuahna an sen a ngai a. Mu lo a zan tairek thlenga a thinlung luangliam chuan danrual lohin heng ang hla tha pui pui hi khawvel eng a lo hmuhtir ta a ni. Engpawhnise, a nun hrehawm tawn tam takte hi phawrh dawn ila, kan sawi seng kher lo ang.

A HLAWHTLINNA RAHBI LEH A SULHNUTE
Sawi tawh ang khan zai mai ni lo, thu leh hla phuahah a khabe a themthiam chung chuang hle mai a. Hun kal tawh, thleng mek leh lo la thleng tur a suangtuahna khawvel chuan fan ngailoh ram thlengin min hruai thleng thin. Heng a kut chhuak phek ropui tak takte hian thangtharte hriatzui a hlawh reng tawh dawn a ni. Hla hi a vaiin 80 atanga 90 vel zet a phuah tawh a. Zaipawl hla 1 leh Pathian hla 3 a phuah tel bawk. Chu mai ni loin, hlathu chham chi recitation-ah pawh sulhnu neiin, ‘Hmelthatna Thuruk’ leh ‘Zoram Harh rawh’ tih thupui hmangin a lo phuah dim diam tawh a. “Beidawng lova beitu chuan a tawpah hlawhtlinna a hmu thin” tih angin kum 2003 a lo herchhauh meuh chuan chawimawina nopui dawngin, “Saihnuna Award” chu Champhai Town Hall-ah hlan a lo ni ta nghe nghe a ni.

    Cassette Album hi a vaiin 3 a siam hman a. Chungte chu:

Volume I   : ROSUM NGE HMANGAIHNA (Kum 1995)
Volume II  : FIRST LOVE (Kum 1997)
Volume III : HEI HA, HUI HA (Kum 2013)

Radio Artist hi kum 2013 khan a ni a. Radio-ah hian a vaiin hla 13 a khung a. Tin, he mi kum vek hian Doordarshan lamah pawh aw khungtura hriattir a ni a, amaherawhchu taksa bawrhsawmna avangin a ti thei ta lo a ni. A uiawm hle mai. Music Vedio pawh 2 a siam a. Chungte chu: “Hei ha, Hui ha”(TBC Lalramkima phuah) leh “Zawlkhaw Rose par”(Vanlalhlana DSO phuah)te an ni.

    A vawi khatna atan kum 2013 khan LPS-in top count down an thlang a. Tah chuan chiang taka pakhatna hauhin, LPS top count down a pakhatna hauh hmasaber Mizorama a lo ni thei hian a zai thiam zia chu a tichiang ber mai awm e. Chawimawi a phu hle a ni. AIR Aizawlin an thlanna-ah phei chuan vawi tam tak pakhatna a hauh thei a. Chutiang bawkin Lunglei AIR-ah pawh pakhatna vawi tam tak a hauh bawk. >Ka hriatsual loh chuan mahni hlaphuah hlang cassette hnih a sa thei ngat hi Mizoram zaithiamah ka la hre miah lo zu nia, ka hresual em aw? A awm chhun ni chuan ka hria.<

    An sawi thin, “Aizawl Bazar nu hoin an lo koh rawn laih laih theih tawh hi chu Mizoram mi lar an tling thin” an ti a. A lo dik ngei a ni ang, kum 2003 a lo herchhuah meuh chuan Bazar a kalte hi Bazar nuhoin a hming pawh telh loin, “Hei ha, Hui ha” tiin an lo ko thin an tih chu! Chu a larna chuan Zoram mipui a bual a a ni ber mai. Kum 2003 MLA inthlan hun a lo ni ve zel nen, party tin candidate ten zaithiam lar hruai kha an intihhmuh a. Chutah pawh a hunlai a zaithiam lar tak tak Puibawihi leh Felina Lalremruati-te nen MNF party President Pu Zoramthanga zui pha ngatin, Zoram dung leh vang zaiin mipui an lo awi tawh bawk a ni. Zaia sawmtu paw a ngah thin hle a, Mizoram pawn thleng pawha sawmtu neiin Tripura leh Manipur-ah te a lo zai tawh bawk a. Khaw hrang hrang 368 zetah a zai tawh a ni.

A HLAPHUAH ZIARANG HRANG HRANG

Midangte dungthulin JVA  pawh hian hla zia rang hrang hrang a phuah nasa hle a. Chung a hla phuahte chu a mal malin kan thlur vek seng lo ang. Tlem a zawng erawh han bih kual thuak thuak ila.
Hlaphuah hawlkim thiam tak a ni:    A hla phuah hian kiltin kilting a hawl zau zia tarlang lawk ila: Fam ngaih hla, Zoram ngaih hla, Driver hla, Sawnpai hla, K.S hla, Hotel hla, Nunhlui ngaih hla, Nula leh tlangval inngaihzawnna lam hla phei chu kawng hrang hrang leh thlur hrang hrangin a phuah chikim hle.

Mi hlathu hman ngai loh hmangtu a ni:    Hla phuahtute hian mite hman ngai zen zen loh thu hman hi an nei fo thin a. Chutiang bawk chuan JVA pawh hian mite hlathu hman nagi loh hi a hmang fo thin. Chungte chu: Thlado, changthlan, chap-hal-romei, khuavawn, sernung, chhaktiang lentlang leh a dang tam tak pawh a la awm awm e.

Mizo nun zia phawk chhuak thei zehtel a thiam:    A hlathuah hian kan pi leh pute nundan hlui tarlan a nei thin hian a ngaihtuah thui zia a tarlang thin. Chungte chu:

(i) “Tahpuan khawnga kan run i mawi huntur, Aw ka nghakhlel a ni”.
(ii) “Zal puan chawiin run min lum la, Run thim entu hnuthai chang  teh la”.

Mite ngenngawl thiam tak a tling:    Sawi tak ang khan a hla-ah hian nula leh tlangvalte inchhaina lam a tam em em a. Amah iaitute tan pawha inchhir rum rum thei turin an hmangaihna hi zu han dil thiam a! Chungte chu:

(i) “Engtianga thuk nge i tan hmangaihna?
Engchena sang nge i tan rinawmna;
Ka hlan ngai dawn che aw min hrilh la. 
Engchen pawh i tan ka huam tih hriain mi ringhlel suh”.           

(ii) “Engtianga ropuiin ngei i suihlung dam nan i hmaah hian ka inlang   ang le?
 Mahse, rianghlei naufa chun chawi loh val tan zawng
Hmangaihna chauh lo chu ka nei zo lo a ni”.

Nula hmelthat zia sawi uar thiam tak a ni:   Nulate hmelthat zia hi zu sawi thiam riau a. Thenkhat tan phei chuan ‘em em a’ tihtur hial a tling. Chungte chu:

(i) “I mawi zia hi thuin hril chhuak dawn ila, 
Sephung rual zinga khuavang Landar leh Partin thangte khumtu violet par pawn AN hril chhuak zo che hian ka ring si lo”.

(ii) Van Angel ianga hmeltha, Serafim ianga thiang mawi! 
Chernghaleng ianga pian mawi, 
Thuva ianga zaidam nunnem, 
Zoram mawina par mawi kung, 
Lanu leng zawngte zingah hian ka thlang ber che a sin”.

Duhsakna hlan thiam tak nih a tling:    Mi thenkhat chuan bialnute deuhsawhna lam leh elsenna lam chhakchhuah an ching thin a. JVA erawh hi chuan a chan loh tur mi pawh nise duhsaknain a thlah hram hram thin. Chungte chu:
(i) “Kumtluanga ka hlimna tur duhaisam ka hlan nang che.
Tar bih khup bih thlengin i dam chhung ni lo sei se. 
Thang leh thar chhuan taman chhingmit titlai tur leh
Hlawn dawng an nem biahzai duhsakna chang turin”.              

(ii) “Lungtiawi sakhmel tha, tha chungchuang tleitir.
Mawiten par ang vul zel la vangkhaw mawi turin maw,
Duatte-a chawi liantu che i chun leh zua leh kan Zoram timawi turin                                                     Nunmawi leh hlu I thuam mawi nise Zoram parah ngei lo vul ngei ang che aw!

A HLA RUANGAM PUMPUI KHAIKHAWMNA

A hla thenkhatte hi chuan tih bik leh kawh bik neiin sawi thui vak chiah dah lo mai ila. Amaherawhchu, a hla tam zawk han thlir hi chuan kawng hnih khat chiah sawi uar leh thlur bik nei deuh ti ila kan tisual tam awm lo e. Chu chu engdang ni loin, sum leh pai nei lohna te, nu leh pa a neih tawh lohnate chuan nasa takin a nun a nghawng ta a ni a tih loh theih loh. Chu chuan amah-ah insitna te, inngaihtlawmna te, tling lo riau  a inhriatnaten a khat tlat mai a. Chu chuam ‘em em a’ tihtur khawpin a hlaah hian chapona lam aiin, inphahhnuaina lam a kawk ta deuh vek niin a hriat a ni.

    Chu mai bakah he khawvel kalphung leh mawina, nature hian a lung a tileng em em mai a. Heng hunbi nei leh thlakipa lo thleng thinte hian a ngaihtuahna bu lum luah rengin, hriatthiam phak rual loh lunglenna tuihna chu kang loin a pho chhuah tir ta a ni. Kawng leh lama a vanduainate hi a leh lamah chuan vanneihna keini tan min siam a. Chu chuan thu leh hlaah nasa takin hausakna ren rual loh min hlui ta a nih hi maw! min hlui ta a nih hi maw!

TLIPNA
Sap thufing chuan, “Thih hnu a infak ai chuan dam laia infak hi a tha zawk” an lo tih angina, JVA pawh hi a damlai ngeia chawimawi hi a phu takzet a. Nakinah chuan a chanchin hi kan tuchhuan thang leh thar lo kal zelte chuan an la zir chiang dawn chauh a ni. He leileung hi a ral hma chuan a thu leh hla, a zaite hian hmun lailum ber a la luah reng tawh dawn a ni.

    A tawp berah a tan chuan a chanchin hi han tihtawp dan mai kei the lul hian hre hek lo i! He kan khaw hla, amah ngeiin a phuah hmang hian hnu i han khar teh ang.


Tuan tul vanga chhingkhual chan chhung rei mahse
I cham reng mitthla an kan Mualkhawpui maw
K apian ka seilenna aw ka ngai thin che
Tawn leh ni tur thlirin tlaini ka leng thin.

Min ngai ve thin ang maw ka lenrual lungduhten
Ka ngainat ka thlakhlelh chhuihthangval rualte
Kan vangkhaw timawitu thadang tleitir leh
Rual U-te leh naunawn laitual lengte khan

Ka ngai che ka ngai zual che kan Mualkhaw nuam
I tual lei vaivut chhauh pawh ka tan a hlu
Min hmangaihtu chun leh zua ka lungduhte
Fam chang tawhte hniakhnu tah chuan a cham si.
Chung mu iang a thlawkin lengthiam ve ila.
Fan ka nuam kan run leh vangkhaw dai lung rawn
Min hmangaihtu chun leh zau ka lungduhte
Hriatrengna sakhming chuang duhten ka chul tur a.

A tun min sel lo u ka hril zel dawn e.
Zan khua a lo tlai hian suihlunglen a zual
Chhawrthla eng lawm val rual zai kan vawr laite
Nghilhni reng ka nei lawng hmangaihte tuallenna.